Nagrywanie głosu i innych efektów przy pomocy mikrofonu, zwłaszcza dla kogoś, kto nigdy tego nie robił może z pozoru wydawać się łatwe. Wystarczy mikrofon, urządzenie lub oprogramowanie rejestrujące i można zaczynać... Końcowy efekt tak beztroskiego podejścia może nas jednak rozczarować. Na co zatem powinniśmy zwrócić szczególną uwagę?
Podstawowym czynnikiem gwarantującym dźwięk wysokiej jakości jest mikrofon, jego jakość, typ oraz staranne dobranie go do potrzeb realizacji konkretnego zadania. Na co dzień często wykorzystujemy mikrofony np. do rozmów przez komunikatory internetowe, jak znany Skype i jemu podobne. Dysponujemy wtedy urządzeniem wbudowanym w zestaw słuchawkowy, kamerę internetową, laptop lub tablet. W takim przypadku nie potrzebujemy mikrofonu najwyższej klasy, istotne jest, aby nasz rozmówca po drugiej stronie zrozumiał co do niego mówimy i vice versa. Jeżeli któregoś dnia postanowimy wykorzystać tej klasy urządzenie np. do rejestracji ścieżki dźwiękowej z komentarzem do filmu z wakacji, możemy być rozczarowani jego brzmieniem.
Jak zatem wykonywać wysokiej jakości nagrania? Niestety musimy liczyć się z tym, że jest to przedsięwzięcie trudne i kosztowne. Gdyby było inaczej, zawód specjalisty od dźwięku w przemyśle muzycznym, radiowym, czy filmowym byłby zbędny. Na nasze szczęście większość z nas nie potrzebuje studyjnej jakości dźwięku, a jedynie dobrą, a to już da się osiągnąć przy stosunkowo umiarkowanych nakładach finansowych i w miarę łatwy sposób.
Trochę o mikrofonach
Podejmując temat doboru mikrofonu musimy być świadomi, że nie ma mikrofonów uniwersalnych, które byłyby idealne i wszechstronne w realizacji każdego zadania. Dany typ mikrofonu sprawdza się najlepiej w konkretnych zastosowaniach. Oczywiście zakup kilku odmian mikrofonów dobrej klasy mógłby być sporym i niepotrzebnym wydatkiem, zwłaszcza do potrzeb amatorskich. Musimy zatem dobrać mikrofon tak, aby spełniał wymagania najczęściej wykonywanych przez nas nagrań.
Rodzaje mikrofonów
Określając rodzaj mikrofonu możemy uwzględnić wiele kryteriów oceny zwłaszcza, kiedy nie jesteśmy specjalistami i traktujemy tego typu urządzenie w sposób komplementarny. Oznacza to, że dla większości z nas będzie to kompletne urządzenie umożliwiające w jak największym zakresie realizację celu, jakim jest nagranie dźwięku. W takim podejściu możemy wymienić np. mikrofony cyfrowe, czy mikrofony USB. Są to tak naprawdę zintegrowane urządzenia, w których skład wchodzi przetwornik elektroakustyczny, przetwornik analogowo-cyfrowy, lub nawet cała komputerowa karta dźwiękowa, jak w przypadku mikrofonu USB. Skupmy się jednak póki co, na klasycznym, analogowym podejściu do mikrofonu jako przetwornika elektroakustycznego.
Podstawowym zadaniem mikrofonu jest przetwarzanie ciśnienia akustycznego i zamiana go na sygnał elektryczny. Podział mikrofonów pod tym względem możemy przeprowadzić przy pomocy dwóch zasadniczych kryteriów, jakimi jest technologia użyta do budowy przetwornika i jego charakterystyka kierunkowa.
Ze względu na budowę i popularność możemy wyróżnić trzy podstawowe typy mikrofonów.
Mikrofony pojemnościowe
Są to mikrofony, w których membraną jest jedna z okładek kondensatora, który musi mieć podane napięcie polaryzujące, a to oznacza, że taki mikrofon wymaga dodatkowego zasilania. Taka drgająca membrana zmienia pojemność tego kondensatora a tym samym ładunek elektryczny i przepływ prądu w obwodzie mikrofonu.
Mikrofony elektretowe
Jest to odmiana mikrofonów pojemnościowych, jednak nie wymagających zasilania. Jedną z okładek kondensatora stanowi specjalny, naelektryzowany materiał tzw. elektret.
Mikrofony dynamiczne
Membrana takiego mikrofonu przymocowana jest do cewki elektrycznej umieszczonej w polu magnetycznym, które stanowi magnes stały zwany też neodymowym. Drgająca membrana indukuje prąd w obwodzie cewki. Mikrofon tego typu nie wymaga dodatkowego zasilania. W porównaniu do mikrofonu pojemnościowego, jest mniej czuły i posiada mniej płaską charakterystykę pasma przenoszenia. Wbrew pozorom nie musi to być jego wadą, takie cechy sprawiają, że mikrofony dynamiczne lepiej sprawdzają się w warunkach koncertowych, mniej zbierają pogłosy pomieszczeń oraz inne odgłosy otoczenia. Niestety wymagają przez to także wzmacniacza o dużym stopniu wzmocnienia, co utrudnia otrzymanie nagrania o niskim poziomie szumów. Mikrofony tego typu są także bardziej odporne na uszkodzenia czy wilgoć.
Charakterystyki kierunkowe mikrofonów
Każdy mikrofon posiada swoją charakterystykę kierunkową, która określa w jakim obszarze w stosunku do jego położenia najlepiej rejestruje dźwięk. Charakterystyka kierunkowa mikrofonu zależy zarówno od zastosowanej technologii, jak i od fizyko-mechanicznej konstrukcji obudowy czy kształtu membrany. Przyjrzyjmy się najpopularniejszym typom charakterystyk kierunkowych mikrofonów.
Charakterystyka dookólna
Zwana także wszechkierunkową, to charakterystyka mikrofonu, który rejestruje dźwięk dochodzący z każdej jego strony na równym poziomie. Taki mikrofon nadaje się do realizacji nagrań rozmowy grupy osób zgromadzonych wokół mikrofonu lub gdy chcemy zarejestrować interesujące nas źródło dźwięku wraz z otaczającymi go dźwiękami tła.
Charakterystyka ósemkowa
Zwana także dwukierunkową lub dwupolową, to charakterystyka umożliwiająca rejestrację dźwięku z dwóch stron mikrofonu – z tyłu i z przodu mikrofonu. Idealny do nagrywania rozmowy dwóch osób, między którymi stoi mikrofon lub do przeprowadzania wywiadów eliminując w dużym stopniu potrzebę ciągłej zmiany kierunku mikrofonu.
Charakterystyka kardioidalna
Pozwala rejestrować dźwięk ze źródeł umieszczonych z przodu mikrofonu, umniejszając tym samym wpływ pozostałych źródeł dźwięku. Stosując mikrofon o tej charakterystyce musimy stale pamiętać o jego położeniu zwłaszcza, jeżeli istnieje możliwość zmiany położenia obiektu, który nagrywamy. Ustawienie mikrofonu tyłem do np. nagrywanej osoby spowoduje znaczne pogorszenie jakości zapisu. Mikrofony tego typu są najczęściej stosowane np. do realizacji wokalu w warunkach kocertowych, ale równie doskonale sprawdzą się jako przetworniki wbudowane w urządzenia wyposażone w elementy mechaniczne jak np. laptopy, czy rzadko już spotykane magnetofony. W takiej sytuacji, zastosowanie takiego mikrofonu pozwoli stworzyć odpowiedni kontrast pomiędzy pożądanym źródłem dźwięku a zakłóceniami pochodzącymi od mechanicznych elementów wewnątrz urządzenia.
Charakterystyka hyperkardioidalna
Podobnie jak w przypadku mikrofonu o charakterystyce kardioidalnej, także ten mikrofon pozwala rejestrować dźwięk głównie z jego przodu oraz dodatkowo, jednak w dużo mniejszym stopniu z tyłu. Tego typu mikrofon odznacza się jeszcze lepszą izolacją otoczenia w stosunku do swojego poprzednika. Takie podejście jest swojego rodzaju kompromisem pomiędzy czułością z przodu i z tyłu mikrofonu. Analogicznie sytuacja wygląda w przypadku tzw. charakterystyki superkardioidalnej, która różni się jedynie proporcjami czułości tych kierunków. O tej charakterystyce również wypadało wspomnieć, jednak nie ma potrzeby osobnego jej omawiania.
Charakterystyka kierunkowa
Mikrofony tego typu są nazywane niekiedy shotgunami (ang. dubeltówka). Nazwa ta wywodzi się od bardzo kierunkowej, wąskiej charakterystyki, która wymaga precyzyjnego celowania mikrofonem w źródło dźwięku, umożliwiając rejestrację wybranych obiektów, eliminując pozostałe źródła. Mikrofony tego typu są rzadziej wykorzystywane i mają zastosowanie w sytuacjach, gdy np. chcemy "wyłapać" głos konkretnej osoby z szerszej sceny dźwiękowej.
Przedstawione powyżej typy charakterystyk są wzorcowe i bardzo teoretyczne. W praktyce charakterystyka żadnego mikrofonu nie będzie tak regularna, jak przedstawiono to na wykresach. Faktyczna kierunkowość mikrofonu będzie co najwyżej zbliżona do tej wzorcowej, ale także zależna od częstotliwości dźwięku. Podawana przez producentów charakterystyka kierunkowa odnosi się zazwyczaj do częstotliwości 1kHz. Przykładową, rzeczywistą charakterystykę mikrofonu z podziałem na konkretne częstotliwości pasma przenoszenia przedstawiono na rysunku poniżej. Widzimy, że im większa częstotliwość, tym charakterystyka staje się bardziej kierunkowa.
Powyższy opis nie wyczerpuje całkowicie tematyki związanej z mikrofonami, ponieważ celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie czytelnikowi bardziej popularnych technologii, które mógłby w stosunkowo przystępny sposób wykorzystać. Więcej typów mikrofonów oraz zagadnień z nimi związanych można znaleźć w Encyklopedii wchodzącej w skład Muzykopedii portalu only4music.com, podążając za hasłem mikrofony.
Wybór mikrofonu
Jednoznaczne określenie, który rodzaj mikrofonu najlepiej sprawdzi się w naszych zastosowaniach może nie być łatwym zadaniem. Dopiero praktyka i godziny spędzone na realizacji nagrań pozwolą w pełni sprecyzować nasze potrzeby.
W ogólnym uproszczeniu można przyjąć, że jeśli śpiewamy piosenki i chcemy nagrać swój wokal, powinniśmy wybrać mikrofon dynamiczny, jeżeli realizujemy np. ścieżkę lektorską, to pojemnościowy. Nie należy zapominać także o omawianej charakterystyce kierunkowej.
Inną kwestią pozostaje wspomniane podejście do mikrofonu, jako urządzenia komplementarnego. W tym przypadku wybór mikrofonu może być podyktowany dopasowaniem go do urządzenia zapisującego. Jeżeli dysponujemy wysokiej klasy sprzętem audio z wejściem analogowym, wystarczy nam mikrofon tradycyjny składający się głównie z przetwornika elektroakustycznego, filtrów itp. Jeżeli chcemy rejestrować dźwięk w postaci cyfrowej np. za pomocą komputera, powinniśmy pomyśleć o dobrej klasy mikrofonie USB. Pozwoli nam to wyeliminować wady standardowej karty audio zintegrowanej z płytą główną naszego komputera. Oczywiście jeśli kogoś nie ograniczają środki finansowe, może nabyć wysokiej jakości klasyczny mikrofon oraz do tego odpowiedniej klasy specjalistyczny wzmacniacz lub zewnętrzną kartę dźwiękową, jednak jest to zazwyczaj droższe rozwiązanie.
Musimy być także pewni, czy zamierzamy rejestrować dźwięk mono, czy stereo. W tym drugim przypadku będziemy potrzebowali dwa mikrofony monofoniczne lub jeden stereofoniczny. Przykładem mikrofonu stereofonicznego jest tzw. one-point-microphone, czyli dwa mikrofony umieszczone w jednej obudowie pod odpowiednim kątem. Poniżej dwa wideoporadniki, które być może trochę ułatwią Wam wybór...
Jak nagrywać głos
Kiedy już wybierzemy odpowiedni mikrofon i pozostałe elementy, musimy uświadomić sobie, że na razie to tylko środki techniczne. Rejestracja głosu wiąże się także z dostosowaniem pomieszczenia, w którym chcemy dokonywać nagrania, odpowiedniego umiejscowienia mikrofonu a także, lub przede wszystkim, od nas samych wymaga ćwiczenia wymowy.
W pomieszczeniu, w którym będziemy nagrywać głos powinniśmy zadbać o eliminację wszelkich niechcianych źródeł dźwięku. Musimy uwzględnić wszystkie elementy, do których na co dzień przywykliśmy do tego stopnia, że nie zwracamy na nie uwagi. Może to być szum wentylatorów komputera, dźwięki dochodzące z sąsiedniego pomieszczenia lub z zewnątrz przez otwarte okno. Także telefon może być przyczyną niespodziewanych efektów, kiedy po prostu zadzwoni lub w przypadku telefonu komórkowego, spowoduje charakterystyczne zakłócenia, w którymś z urządzeń biorących udział w procesie rejestracji głosu.
Mikrofon powinien być umieszczony stabilnie na powierzchni, która nie jest narażona na drgania lub przypadkowe potrącenia. Umiejscawiając mikrofon na blacie, gdzie znajduje się również klawiatura i myszka komputerowa musimy wiedzieć, że wszelkie kliknięcia znajdą się na naszej ścieżce dźwiękowej. Mikrofon warto umieścić na czymś w rodzaju ramienia przytwierdzonego do ściany lub sufitu, co da nam większą swobodę ruchu bez ryzyka nagrania niepotrzebnych stuków, oraz wyposażyć go w tzw. pop-filtr, czyli membranę wyłapującą wszelkie głoski wybuchowe jak np. "b", "d", "p", czy "t", których zapis jest wyjątkowo uciążliwy. Jeżeli nie chcemy inwestować w gotowe rozwiązania, większość z tych rzeczy możemy wykonać sami. Przykładowo pop-filtr możemy zrealizować wykorzystując krążek z drutu i kawałek pończochy. Poniżej dzięki wideoblogerom z serwisu YouTube możemy zobaczyć jak zrobić pop-filtr na dwa sposoby.
Inaczej wygląda sprawa w przypadku emisji głosu. Tutaj nie obejdzie się bez odpowiedniego treningu oraz wykonywania i odsłuchiwania próbnych nagrań, które pozwolą nam usłyszeć jak brzmimy na nagraniach. Dzięki takim próbom możemy wyeliminować zauważone mankamenty. Jak długo trzeba ćwiczyć jest indywidualną sprawą każdego z osobna. Może zdarzyć się tak, że odkryjemy w sobie ukryty talent i wszystko pójdzie błyskawicznie. Tak czy inaczej, powinniśmy przestrzegać kilku zasad, które pozwolą przyspieszyć i zoptymalizować ten proces. Ważne jest, aby mówić wyraźnie szeroko otwierając usta. Istotna jest także pozycja podczas nagrywania. Siedząc w pozycji skulonej uciskamy na przeponę, powinniśmy zatem przyjąć pozycję wyprostowaną. Należy pracować nad prawidłowym oddechem. Złe oddychanie będzie powodem pojawiania się świstów powietrza, a przy dłuższych kwestiach może przyczynić się do powstania zadyszki i zmęczenia.
Oprogramowanie
Wiemy już mniej więcej jakimi kryteriami należy kierować się przy wyborze mikrofonu, jak przygotować pomieszczenie i jak pracować nad poprawną emisją głosu. Możemy dokonać nagrania podłączając mikrofon do gotowego urządzenia zapisującego, jednak powszechny dostęp do sprzętu komputerowego spowoduje, że większość z nas zapewne zdecyduje się na zapis głosu przy pomocy komputera lub laptopa. Za takim wyborem realizacji nagrań przemawia także stosunkowa łatwość ich wykonania, a w późniejszym czasie także jego obróbka. Dochodzi nam zatem dodatkowy element do wyboru, czyli oprogramowanie.
Który program najlepiej sprawdzi się do nagrywania dźwięku? Na to pytanie również będzie trudno odpowiedzieć. Rynek oferuje olbrzymie ilości tego typu oprogramowania zarówno komercyjnego, jak i darmowego. Który program będzie dla nas najbardziej odpowiedni musimy zdecydować sami, znając swoje potrzeby i przeznaczenie tworzonych nagrań. Wśród darmowego oprogramowania na wyróżnienie zasługuje program o nazwie Audacity. Oprócz możliwości cyfrowego zapisu, dostarcza on także szereg narzędzi do wtórnej obróbki nagranej ścieżki, jak np. poprawa brzmienia, odszumianie, usuwanie wybranych fragmentów nagrania oraz wiele innych funkcji. Program można pobrać bezpłatnie ze strony producenta.
