Cenzura muzyki to praktyka polegająca na ograniczeniu swobodnego dostępu do utworów muzycznych. Działanie to może wynikać z różnych powodów. Mogą nimi być przyczyny moralne, polityczne lub religijne. Cenzura może polegać na prawnym zakazie emisji utworu muzycznego lub częściowym usunięciu zawartości kompozycji. Przykładem cenzury jest np. zmienianie lub wyciszanie fragmentów tekstu występujących w utworze. Może ona także dotyczyć okładek albumów lub teledysków, które są zmieniane lub zasłaniane.
Nie taki diabeł straszny jak go malują
Cenzura muzyczna nie jest nowym zjawiskiem. Muzyka popularna została nią natomiast objęta od wczesnych lat 50 XX wieku, kiedy tradycyjne oraz konserwatywne wartości zaczęły być kwestionowane przez wczesnego rock and rolla i R&B. Muzyka zaczęła coraz częściej odnosić się do seksualnych pragnień, narkotyków i alkoholu. Wiele osób było przerażonych zgorszeniem jakie niesie ze sobą muzyka popularna i zaczęto uważać, że może to negatywnie wpływać na społeczeństwo amerykańskie promując niemoralne zachowania. Rzeczywista cenzura zaczęła się w 1955 roku, kiedy to ponad 30 piosenek zostało zakazanych. Warto dodać, że wiele z nich należało do czarnoskórych artystów.
W latach 60 XX wieku cenzura muzyczna zaczęła się rozprzestrzeniać i rozwijać. W 1965 roku zabroniono grania w stacjach radiowych piosenek The Rolling Stones i The Who ze względu to, że poruszali oni w swoich utworach tematykę dotyczącą seksu. W 1968 r. utwór The Doors zatytułowana "Unknown Soldier" został zabroniony, ponieważ motywem przewodnim była antywojenna tematyka.
W 1971 roku piosenki autorstwa Johna Lennona i Jethro Tull były natomiast zmieniane bez ich wiedzy i zgody. W muzykę ex-Beatlesa ingerowały stacje radiowe, natomiast na twórczość brytyjskiej grupy miała wpływ ich wytwórnia płytowa Chrysalis Records.
Na początku lat 70 i 80 XX wieku cenzura muzyki rozszerzona została do teledysków. Ciężki metal, rock i rap zawierały w sobie dużą ilość przemocy, która była wyrażana w muzyce i wideoklipach. Z "nieznanych" jednak powodów, teledyski wykonywane przez czarnoskórych artystów nie były emitowane na antenie MTV. Popularny przebój Michaela Jacksona zatytułowany "Billie Jean", był pierwszym wideoklipem afroamerykańskiego artysty, który pojawił się w MTV.
Najczęstszą ofiarą cenzury padają jednak wulgaryzmy, których nie brakuje w muzyce popularnej. Niektórzy artyści sami produkują ocenzurowane wersje lub korzystają z alternatywnych tekstów, zgodnych z zasadami ustalonymi przez różne programy radiowe i telewizyjne. Inną metodą uniknięcia negatywnego rozgłosu jest umieszczenie etykiety "Parental Advisory" ostrzegającej przed niedozwolonymi dla osób nieletnich treściami zawartymi na płycie.
Konflikt pokoleniowy to kolejny powód, dla którego muzyka poddawana jest cenzurze. Niezrozumienie wynikające z różnic wiekowych i kulturowych powoduje dysonans pomiędzy młodymi wykonawcami oraz odbiorcami muzyki, którymi również są szefowie stacji telewizyjnych oraz radiowych. Wiele nowych rzeczy odbieranych jest przez to jako zagrożenie, a jest to jedynie wynik niewiedzy oraz wewnętrznego strachu.
Jednym z ważniejszych powodów, dla którego cenzuruje się muzykę jest polityka i religia. Nie jest to jednak aż tak powszechne zjawisko w państwach demokratycznych. Z taką cenzurą częściej można się spotkać w krajach gdzie panują rządy autorytarne, kontrolujące i blokujące muzykę uznaną za krytyczną wobec rządu, wojskowych, stacji telewizyjnych lub innych organów państwowych. W liberalnych państwach także jednak dochodzi do takich poczynań. W wielu społeczeństwach bez ugruntowanej wolnej prasy, muzyka popularna jest jednym z niewielu sposobów wyrażania i wymiany poglądów. Zazwyczaj główne przesłanie ukryte jest po postacią z pozoru niewinnych tekstów piosenek.
W 1980 roku MTV znalazło się pod ostrzałem ostrej krytyki związanej z oskarżeniami dotyczącymi emisji teledysków, które rzekomo zawierały treści satanistyczne. Po tej reakcji stacja opracowała surową politykę w zakresie zakazu i odmowy emitowania wideoklipów, które mogą przedstawiać kult diabła lub inne treści obrażające uczucia religijne. Zabieg ten w ostateczności doprowadził do zablokowania takich teledysków jak "Jesus Christ Pose" grupy Soundgarden i "Megalomaniac" zespołu Incubus. Przykładem dotyczącym współczesnej cenzury religijnej jest np. piosenka Lady Gagi "Judas" z albumu "Born This Way". Utwór został zakazany w Libanie, w kwietniu 2011 roku i uznany za obrazę dla chrześcijaństwa.
Częstym powodem cenzury jest także zwykła pomyłka, która prowadzi do tego, że niektóre słowa są często mylone z nieodpowiednimi, tzw. misheard. W piosence "My Humps" zespołu The Black Eyed Peas słowo "brothers" rozumiane zostało jako "fuckers". Innym przykładem jest Keri Hilson i singiel "Knock You Down", gdzie fragment wersu "I used to be commander-in-chief for my pimp ship flying" został ocenzurowany w radiu, ponieważ słowo "ship" odebrane jako "shit". Kolejnym przypadkiem jest natomiast Nicki Minaj i utwór "Starships". Pojawia się w nim wers "My name is Onika, you can call me Nicki", gdzie początek zrozumiany został jako "My name is a nigga".
Za ogólny powód cenzury muzycznej można jednak uznać dobrze wszystkim znany strach, który leży u podstaw wszystkich innych czynników prowadzących do zakazania muzyki. Obawa przed rewolucją lub zgorszeniem społeczeństwa często bierze górę nad zdrowym rozsądkiem. Oczywiście w wielu przypadkach muzyka może faktycznie pociągnąć ze sobą tłumy żądające zmian społeczno-politycznych. W większości wulgaryzmy pojawiające się w piosenkach i kontrowersyjne sceny w wideoklipach są jedynie środkiem artystycznego wyrazu mającym wzmocnić przesłanie zawarte w utworze. Nie można natomiast pozwolić na to, żeby muzyka stała się źródłem propagującym nienawiść oraz przemoc.
God Save The Radio
Lista utworów zakazanych przez BBC jest alfabetycznym zbiorem piosenek, które BBC uznało za niewłaściwe do nadawania w stacjach radiowych i telewizyjnych. Jako publiczny nadawca w Zjednoczonym Królestwie, BBC zawsze czuło obowiązek dbania o standardy dobrego smaku i przyzwoitości, na różnych poziomach oraz w różnych okresach swojej historii. Przez podejście do tematu cenzurowania muzyki, BBC zyskało przydomek Ciocia BBC lub Ciocia Beeb.
Powodem, dla którego utwór muzyczny może zostać przez BBC poddany cenzurze jest wiele. Jednym z nich jest użycie wulgarnego języka, poruszanie tematyki seksu, odwołanie do narkotyków, wypowiadania krytycznego zdania na temat polityki oraz religii, satyra i reklamowania produktów. Za swoją działalność BBC wielokrotnie było krytykowane i bojkotowane przez odbiorców oraz artystów.
Jednym z najwcześniejszych przykładów cenzury muzyki w radiu jest rok 1940 roku. Spór dotyczył piosenki "When I'm Cleaning Windows" wykonywanej przez George'a Formby'ego. Tekst utworu został uznany za obsceniczny i wulgarny, co wpłynęło na zakazanie emisji piosenki. Żonie piosenkarza, Beryl Formby, udało się jednak zmienić opinię władz BBC.
Innym przykładem cenzury jest rok 1956, kiedy w ABC Radio odmówiono zagrania piosenki "Love for Sale" wykonywanej przez Billie Holiday, ponieważ tekst opowiadał o prostytucji. Ta sama stacja radiowa zmieniła tekst utworu "I Get A Kick jak Out Of You" Cole Portera, który był także hitem Franka Sinatry. Powodem zmiany tekstu było odniesienie do narkotyków. Oryginalny tekst brzmiał "I get no kick from cocaine" po zmianie uzyskano natomiast "I get perfume from Spain".
W lutym 1956 r. brytyjski magazyn muzyczny NME poinformował, że główny utwór do filmu "The Man with the Golden Arm", w którym występował Frank Sinatra, nagrany przez Eddie'ego Calverta został również zakazany. Pomimo tego, że jest to kompozycja instrumentalna, to rzecznik BBC powiedział, że zakaz wynika z jego związku z filmem o narkotykach.
Zespół The Rolling Stones nigdy nie był grupą grzecznych chłopców w szkolnych mundurkach. Doskonale wiedział o tym także Ed Sullivan prowadzący programu "Ed Sullivan Show". Gdy brytyjska grupa miała u niego wystąpić i zaśpiewać swój wielki przebój "Let's Spend the Night Together" prezenter poprosił ich aby zmienili tekst na "Let's Spend Some Time Together", ponieważ uznał to za bardziej stosowne.
Ze względu na swoją pozycję nadawcy publicznego, BBC Radio prowadzi politykę polegającą na blokowaniu utworów zawierających lokowanie produktu. Przykładem może być tutaj zespół The Kinks, a dokładnie wokalista brytyjskiej grupy rockowej Ray Davies. Podczas amerykańskiej trasy koncertowej artysta musiał wrócić do Wielkiej Brytanii, ponieważ w piosence "Lola" pojawiało się odwołanie napoju Cherry Cola. Dopiero po zmianie tekstu umożliwiono odtwarzanie tego utworu w radiu BBC.
Radio BBC było również zaangażowane w kontrowersje związane z grupą Sex Pistols i singlem "God Save the Queen", który ukazał się 27 maja 1977 roku. Zbiegło się to równolegle z obchodami srebrnego jubileuszu królowej. Pomimo tego, że sprzedaż singla nie była zabroniona, radio BBC zakazało jego emisji na antenie. Zespół z powodu piosenki był nękany przez policję, kiedy wykonał utwór na łodzi płynącej po Tamizie. Najwięcej kontrowersji wzbudzał tekst porównujący panowanie królowej do faszystowskiego reżimu.
W 1984 roku radio BBC zabroniło natomiast odtwarzania singla "Relax" zespołu Frankie Goes to Hollywood. Władze stacji stwierdziły, że w tekście "When you're gonna come" jest mowa seksualnej kulminacji. Grupa stanowczo zaprzeczyła, żeby w utworze znajdowały się podteksty seksualne. W słynnym incydencie DJ radia, Mike Read, wziął singiel grupy i w ramach protestu złamał go na dwie części. Po tym wydarzeniu, bez konsultacji z oburzonym DJ'em, radio BBC zdecydowało się jednak puścić utwór "Relax" na antenie. Piosenka szybko trafiła na 1 miejsce listy przebojów, gdzie utrzymywała się przez 5 tygodni.
Piosenka autorstwa Toma Petty'ego zatytułowana "You Dont Know How It Feels", także wzbudziła niemałe kontrowersje ze względu na swoje odwołanie do narkotyków. Chodziło dokałdnie o wers "But let me get to the point, let's roll another joint". W MTV i w wielu innych stacjach telewizyjnych oraz radiowych, słowo "joint" zostało ocenzurowane.
W roku 1992 zespół Rage Against the Machine wydał utwór "Killing in the Name", gdzie pod koniec piosenki, frontman grupy, Zack De La Rocha, krzyczy szesnaście razy "Fuck you, I won't do what you tell me" zanim następuje krzyk "Motherfucker!". Niektóre stacje radiowe postanowiły zablokować całą część, pozostałe po prostu ocenzurowały słowo "fuck", a jeszcze inne odgrywały skróconą wersję utworu (4:06 zamiast 5:14). Pewnego razu brytyjski DJ, Bruno Brookes, postanowił jednak zagrać nieocenzurowaną wersję piosenki "Killing in the Name" w radiu BBC w dniu 21 lutego 1993 roku.
W grudniu 2011 roku, utwór "Oak Tree Lament", grany przez grupę Dirty Mavis miał być protestem przeciwko budowie linii kolejowej dużej prędkości w przepięknej okolicy. Pomimo tego, że utwór osiągnął 4 miejsce na listach przebojów nie wszystkim spodobał się ten utwór i został on zakazany w brytyjskim radiu.
Po wielu latach cenzury, zniesiono zakaz grania niektórych piosenek. Wciąż istnieją jednak utwory, które nigdy nie zostały oficjalnie dopuszczone do odtworzenia na antenie radia BBC. Obecnie BBC twierdzi, że w ostatnich latach nie zakazują żadnych utworów. Zdarzały się jednak przypadki cenzury bezpośredniej lub pośredniej. Jednym z ostatnich przykładów był np. utwór "Smack My Bitch Up" w wykonaniu Prodigy z 1996 roku. Spór powstał także w przypadku piosenki "The Light Comes from Within" wydanej po śmierci Lindy McCartney. Paul McCartney głosił w brytyjskiej prasie, że na utwór została nałożona cenzura. Rzecznik BBC oświadczył jednak, że żaden oficjalny zakaz nie został wydany w przypadku tej kompozycji. W 2007 roku radio BBC zakazało natomiast zagrania pełnej wersji utworu "Fairytale of New York" zespołu The Pogues. Ze względu na publiczne oburzenie zakaz został szybko zniesiony.
MTV (nie)ocenzurowane?
MTV to pierwszy i najbardziej popularny telewizyjny kanał muzyczny na świecie, który znajduje się pod ciągłym ostrzałem krytyki ze strony najróżniejszych organizacji dbających o poprawność moralną i polityczną treści emitowanych na antenie. Na przestrzeni lat wielokrotnie wiele teledysków było zmienianych, usuwanych, cenzurowanych lub ich emisja była przenoszona na późne godziny nocne.
MTV, w przeciwieństwie do tego co mogłoby się wydawać, stosunkowo mocno stara się kontrolować treści, które ukazują się na antenie. Najczęściej zabranianymi elementami są narkotyki, seks, nagość, przemoc, broń, rasizm, homofobia oraz wulgaryzmy. Stacja telewizyjna usuwa także wszelkie treści, które w jakikolwiek sposób naruszają prawa autorskie. Przykładem takiej cenzury jest m.in. zakończenie piosenki Robbiego Williamsa zatytułowanej "Rock DJ". Cenzurze zostało poddane zakończenie klipu, gdzie artysta usuwa swoją skórę aby odkryć swój szkielet.
Inne kontrowersje wzbudziła piosenka Michaela Jacksona zatytułowana "They Don't Care About Us", gdzie MTV zastąpiło słowa "Jew me" i "kike me" wyrażeniami "do me" oraz "strike me". Powodem tego zabiegu miało być podejrzenie o antysemicki wydźwięk tekstu utworu. Sam artysta powiedział, że użyte słowa miały jedynie podkreślić krzywdę jaka została wyrządzona narodowi żydowskiemu.
Przykładem na niekonsekwencję cenzurowania utworów, oraz że jest to często jedynie widzimisię, może być utwór "45" wykonywany przez zespół Shinedown. Piosenka została mocno zmieniona, aby usunąć słowa "And I'm staring down the barrel of a 45 / Swimming through the ashes of another life". Wokalista grupy, Brent Smith, uznał ten zabieg za hipokryzję, ponieważ wiele innych, podobnych piosenek nie jest przez MTV modyfikowana. Artysta uważał, że jeżeli stacja nie chce jej grać w oryginalnej wersji, to zespół woli aby w ogóle nie była emitowana. Pomimo tego stwierdzenia zmieniona wersja wideo została odtworzona kilka razy bez zgody artystów. Ostatecznie wideoklip został wycofany.
Cenzura piosenki "45" zespołu Shinedown jest także potwierdzeniem niekonsekwencji w działaniu osób zajmujących się cenzurą utworów muzycznych. Przykładem może być tutaj utwór "Barrel Of A Gun", zespołu Depeche Mode, który w 1997 roku nie został został poddany modyfikacją przed jego emisją w radiu i w telewizji. Kompozycja, podobnie jak piosenka "45" zespołu Shinedown, zawierała podobnie sformułowany refren "I've been staring down the barrel of a gun", który nie spowodował zaniepokojenia ze strony władz MTV.
Aby poradzić sobie z krytyką związaną z cenzurowaniem treści, w niektórych wideoklipach, MTV postanowiło zastosować cenzurę pośrednią i zaczęło emitować teledyski w późnych porach wieczornych. Przykładem może tutaj być piosenka "If I Could Turn Back Time" Cher oraz "Baby Got Back" Sir Mix-A-Lot lub polski utwór "Sznurowadła" należący do Fisza.
Klip do piosenki "Erotic" Madonny, z powodu jego seksualnego zabarwienia, także był emitowany w MTV tylko po północy. W jednym z wywiadów wokalistka powiedziała, że w pełni zgodziła się z postawą muzycznej stacji telewizyjnej. Zdaniem artystki sceny ukazane w teledysku nie były przeznaczone dla dzieci i wiedziała, że wideoklip do utworu "Erotic" może być odtwarzany tylko w nocy.
Również klip do wspomnianego już utworu "Smack My Bitch Up" grupy The Prodigy początkowo emitowany był jedynie późno w nocy ze względu na wiele scen seksu i przemocy. Teledysk spotkał się z ogromną falą krytyki. Zwrócił on szczególnie uwagę grupy feministycznej, Narodowej Organizacji na Rzecz Kobiet, oskarżającej zespół o zachęcanie do przemocy wobec kobiet, choć główną bohaterką jest właśnie kobieta. Byli też tacy, którzy chwalili teledysk ze względu na zniszczenie stereotypów i ukazanie, że kobiety również używają przemocy. Pomimo powszechnego zakazu emitowania teledysku w telewizji w końcu udało się dopuścić do odegrania piosenki, ale dopiero po północy. W połowie 2002 r., pełna oraz niezmieniona wersja tego teledysku pojawiła się na antenie MTV2 jako część specjalnego odcinka poświęconego najbardziej kontrowersyjnym teledyskom. Wideoklip znalazł się wtedy na 1 miejscu listy.
Innym wideoklipem emitowanym tylko w nocy był teledysk do utworu "Étienne" w wykonaniu Guesch Patti, który zawierał sceny striptizu. Klip do piosenki "Prison Sex" zespołu Tool został pokazany jedynie na kanale MTVX ze względu na dużą zawartości seksu i przemocy. Nie przeszkodziło to jednak w nominacji do nagrody MTV Music Awards w 1995 roku za najlepsze efekty specjalne.
10 września 2001 roku, co zbiegło się z 11 września 2001 roku, miała miejsce premiera teledysku i piosenki "Ich will" niemieckiej grupy Rammstein, gdzie zespół został przedstawiony jako terroryści. Po atakach na bliźniacze wieże WTC, klip był transmitowany w Stanach Zjednoczonych tylko późno w nocy. Wiele osób żądało jednak aby teledysk został całkowicie zdjęty z anteny.
Przeczytaj drugą część i poznaj historię cenzury w świecie muzyki.
