Elektronika i technika komputerowa na stałe zagościły w naszym codziennym życiu, w niemal każdej dziedzinie. Zrewolucjonizowały także świat muzyki i dźwięków. Powstał gatunek muzyki nazwany muzyką elektroniczną oraz wiele gatunków i styli, których cechą charakterystyczną jest syntetyczne brzmienie instrumentów elektronicznych.
XXI wiek przyzwyczaił nas do szybkiego postępu technicznego, ale geneza muzyki elektronicznej sięga aż XIX wieku. Za pierwszy instrument elektroniczny uznawane jest urządzenie o nazwie "muzyczny telegraf", które skonstruował amerykański inżynier Elisha Gray w 1876 roku.
Określenie instrument elektroniczny niemal intuicyjnie przywodzi na myśl syntezator. Świat tego rodzaju sprzętu, jest jednak o wiele bardziej bogaty. Niektóre wynalazki brzmią jeszcze bardziej niezwykle niż wyglądają.
Przyjrzyjmy się kilku najdziwniejszym instrumentom elektronicznym.
HARFA LASEROWA
Zwana też harfą świetlną, to instrument należący do grupy instrumentów elektrooptycznych. Została skonstruowana w 1981 roku przez Bernarda Szajnera, wywodzącego się z rodziny polskich Żydów, pioniera w komercyjnym wykorzystywaniu technologii laserowej oraz twórcy muzyki elektronicznej. Sama harfa jest swoistego rodzaju kontrolerem, który sam w sobie nie wydaje dźwięków, natomiast sprzężony z syntezatorem, potrafi nim sterować. Odbywa się to za pośrednictwem czujników światła pełniących role wirtualnych strun, które wykrywają szybkość ruchu i pozycję palca, aby na tej podstawie stworzyć dźwięk.
Oprócz właściwości dźwiękowych, harfa zapewnia także doskonałe efekty świetlne.
Harfę laserową na swych koncertach używają oprócz Bernarda Szajnera m.in. tacy wykonawcy, jak Jean-Michel Jarre, Claude Lifante czy Sebastien Pamart.
Jean-Michel Jarre gra na harfie laserowej
AUDIOCUBES
To instrument w postaci bezprzewodowych, "inteligentnych" kostek emitujących światło. Posiadają zdolność do wykrywania wzajemnego położenia i orientacji, reagując na gesty użytkownika. Instrument został stworzony przez Berta Schiettecatte w 2004 roku. Kostki współpracują ze sobą bezprzewodowo, za pomocą czterech czujników podczerwieni. Jedna kostka zostaje podłączona do komputera pełniąc rolę pośrednika pomiędzy nim a resztą modułów. Jednocześnie może być używana nieograniczona liczba takich elementów. Kostki są dostarczane wraz z różnymi programami, co pozwala muzykom wykorzystywać instrument wszechstronnie, na wiele unikalnych sposobów. Mogą one być również stosowane jako kontrolery MIDI albo alternatywnie mogą wytwarzać własne dźwięki za pośrednictwem wbudowanych silników syntezy.
AudioCubes
THEREMIN
Jest jednym z najbardziej znanych elektronicznych instrumentów muzycznych. Został skonstruowany przez rosyjskiego wynalazcę Lwa Siergiejewicza Termena, mającego francuskie korzenie o rodowym nazwisku Theremin, od którego pochodzi nazwa instrumentu. Jego powstanie było wynikiem badań prowadzonych na rzecz rządu rosyjskiego nad czujnikami zbliżeniowymi. Przywódca bolszewików Włodzimierz Lenin był tak zafascynowany odkryciem Termena, że postanowił brać lekcje, aby nauczyć się grać na instrumencie.
Na zlecenie powstało 600 egzemplarzy urządzenia, a sam Termen uzyskał na nie patent w 1928 roku. Niesamowity dźwięk instrumentu został wykorzystany w wielu filmowych i telewizyjnych ścieżkach dźwiękowych, np. w serialu "Midsomer Murders".
Gra na Thereminie odbywa się poprzez zbliżanie i oddalanie rąk (bez dotykania), od dwóch metalowych anten, "wyczuwających" położenie rąk muzyków. Pozwala to kontrolować zarówno częstotliwość, jak i amplitudę dźwięku. Powstałe w ten sposób sygnały są następnie wzmacniane i przesyłane do głośnika. Bazując na oryginalnej konstrukcji Theremina, w USA powstała jego wersja tranzystorowa, produkowana aktualnie przez firmę Roberta Mooga, który był entuzjastą Theremina jeszcze w czasach liceum.
Instrument wykorzystywali m.in. muzycy z takich zespołów jak Led Zeppelin czy The Rolling Stones.
Theremin firmy Moog - Zdjęcie: www.gearnuts.com
THE REACTABLE
Instrument przypominający w działaniu trochę technikę rodem z filmów science-fiction. Jest półprzezroczystym, okrągłym stołem z podświetlanym wyświetlaczem, który jest przeznaczony do stosowania w zaciemnionych pomieszczeniach. Podstawowa obsługa polega na umieszczeniu specjalnych bloków lub dotyku powierzchni stołu, przy czym każdy blok reprezentuje inny moduł syntezatora analogowego, takiego jak sekwencer lub sterowany napięciowo oscylator (VCO). Podczas kontaktu pomiędzy stołem a blokami, animowane są symbole, które pozwalają muzykowi kontrolować i manipulować dźwiękami za pomocą palców. Reactable do działania wykorzystuje kamerę wideo wbudowaną w stół, która wysyła dane do komputera. Wbudowany projektor odpowiada za wyświetlanie obrazów na spodzie prześwitującego blatu. Aktualnie jest już wersja Reactable dostępna dla iPada.
Demonstracja Reactable
BIKELOPHONE
Zbudowany w czerwcu 1995 roku jako instrument na potrzeby zespołu The Lyle and Sparkleface Band. Nazwa bikelophone odnosi się do podstawowego elementu konstrukcji, ponieważ instrument zbudowany jest na bazie roweru (ang. bike).
Do ramy rowerowej zostały przymocowane przetworniki magnetyczne, które odpowiadają za wzmocnienie dźwięków wszystkich przedmiotów, które zostaną sprzężone z rowerem. Instrument jest swobodną konstrukcją, która obecnie składa się ze strun basowych, drewna, metalowego złomu, metalowej miski, dzwonków telefonicznych, mechanicznego pedału wrażliwego na dotyk oraz generatora dźwięku. Do tworzenia finalnych dźwięków wykorzystywany jest system zapisu oparty na pętli (loop), wyposażony w zewnętrzne procesory sygnałowe, jak pogłosy, opóźnienia, zmiany skoku itp. Kompozycje dźwiękowe budowane są warstwowo.
Jak brzmi Bikelophone.
Bikelophone - Zdjęcie: cmuse.org
SAMCHILLIAN TIP TIP TIP CHEEEPEEEEE
Nazywany również krótko "Samchillian", to instrument będący odmianą instrumentu klawiszowego w postaci kontrolera MIDI. Został wynaleziony i opatentowany przez Leona Gruenbauma. W przeciwieństwie do innych kontrolerów MIDI, gdzie każde naciśnięcie klawisza na klawiaturze standardowo odpowiada stałej nucie, klawisze Samchillian Tip Tip Tip Cheeepeeeee posiadają charakter zmienny, oparty na interwałach muzycznych. Na przykład klawisz "+1", którego naciśnięcie brzmi o jedną nutę wyżej niż ostatnia odtwarzana nuta, podobnie np. klawisz "-2" itd.
SERPENTINE BASSOON
Ten niezwykły instrument pochodzi z Australii. Został skonstruowany przez Garego Greenwooda we współpracy i dla Joanne Cannon. W swojej istocie jest rodzajem fagotu, tłumacząc wprost można go nazwać wężowym fagotem. Nazwa ta nie jest na wyrost, wystarczy spojrzeć jak wygląda ów instrument i wszystko staje się jasne.
Serpentine Bassoon - Zdjęcie: www.bentleather.com
Serpentine Fagot wykonywany jest z dwóch arkuszy naturalnej, polerowanej skóry. Skóra jest zwilżana, formowana do pożądanego kształtu, a następnie suszona, aby zapewnić dobrą powierzchnię akustycznie odbijającą. Dźwięki instrumentu są modyfikowane przez przetworniki, wspierane przez czujniki ciśnienia i ruchu, umożliwiając sterowanie syntezatorami i urządzeniami do efektów dźwiękowych.
Jak brzmi Serpentine Bassoon.
MOODSWINGER
Moodswinger to 12-strunowy instrument szarpany stworzony przez Jurija Landmana w 2006 roku. Jest bardzo podobny w wyglądzie do gitary elektrycznej, ale konstrukcją zgodny bardziej z cytrą, wyposażoną jednak w dodatkowy trzeci most. W przeciwieństwie do gitary elektrycznej, przetwornik i elektronika są umieszczone na gryfie. Landman skonstruował go na potrzeby i zamówienie zespołu Liars.
Moodswinger - Zdjęcie: commons.wikimedia.org
W 2009 Landman stworzył wersję o nazwie Homeswinger do stosowania na warsztatach muzycznych. Uczestnicy mogli sami zrobić uproszczoną kopię roboczą urządzenia według instrukcji, w cztery godziny. Zespół Liars zaczął używać tego instrumentu podczas nagrywania swojego czwartego albumu zatytułowanego "Liars", gdzie instrument można wyraźnie usłyszeć w utworze "Prowler Leather", który słuchacze często mylą z dźwiękiem fortepianu. W 2008 roku Moodswinger ukazał się w produkcji seryjnej.
Jurij Landman podczas strojenia instrumentu
HARMONIC GENERATOR
Ang. generator harmoniczny, to eksperymentalny instrument elektroniczny, stworzony przez Isaaca Zala. Składa się on z pięciu głównych składników:
- 64 fortepianowych strun umieszczonych na zewnątrz urządzenia, chromatycznie nastrojonych do 32 nut,
- 32 odpowiednich silników wyposażonych w pędzle z włosia, uderzające w struny z kontrolowaną prędkością,
- domowej produkcji klawiatury, na której gra się jak na fortepianie, kontrolując pracę silników,
- 12 przetworników, które koncentrują się na jednej oktawie strun,
- transduktora na końcu instrumentu, który zwraca z powrotem dźwięki z przetworników do dużego kadłuba rezonansowego.
Każdy z 32 silników umieszczonych nad strunami, obraca pędzlem w zakresie 600-2000 obrotów na minutę, co stymuluje powstawanie czystego, harmonicznego dźwięku. 12 przetworników dźwięku zwraca dźwięk z powrotem do metalowego korpusu instrumentu, w celu wywołania sprzężenia harmonicznego.
Powstały w ten sposób dźwięk instrumentu można określić jako symfonia wewnątrz brzucha wieloryba.
Harmonic Generator - Zdjęcie: http://www.oddmusic.com/
